امروزه نقش اساسی و تعیین کننده حمایت از حقوق مالکیت معنوی در ایجاد زمینه ابتکار و نوآوری و توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و رشد سرمایه گذاری و تجارت بین المللی برکسی پوشیده نیست حقوق مالکیت صنعتی نیز بعنوان بخش عمده ای از حقوق مالکیت معنوی با دربرگرفتن حق استفاده انحصاری علائم تجاری، اختراعات، طرحهای صنعتی، نام تجارتی، مبدأ و نشان جغرافیایی کالا و… از ابتکار و نتیجه فکر افراد در برابر اشخاص ثالث ازطریق ثبت این حقوق در محدوده جغرافیایی کشور یا کشورهای محل ثبت حمایت نموده و بدین ترتیب ضمن ایجاد انحصار بهره برداری از رقابت مکارانه در عرصه تجارت و صنعت جلوگیری و موجبات تسهیل انتقال تکنولوژی و سرمایه گذاری مستقیم خارجی را فراهم می سازد لذا ایجاد نظام مالکیت صنعتی پویا و کارآمد با سازوکار اجرایی قوی و مؤثر و بهره گیری از تسهیلات نوین ثبت (ثبت ملي و بین المللی) از دغدغه کشورها و عاملی اساسی برای نیل به توسعه و رشد در همه ابعاد آن بشمار می رود. تردیدی وجود ندارد، رسیدن به افق 1404 ایران اسلامی، ایرانی توسعه یافته، فعال و تأثیرگذار در اقتصاد جهانی مستلزم توجه به اهمیت حقیقت پیش گفته می باشد در این چکیده سعی شده است ضمن ارائه تصویری از وضعیت گذشته حمایت و ثبت مالکیت صنعتی در ايران به زیرساختهای حقوقی ایجاد شده با همكاري مجلس محترم شوراي اسلامي، دولت محترم و قوه محترم قضائيه كه بواسطه ضرورتهای توسعه ای کشور و منویات مقام معظم رهبری مبنی بر حمایت از صاحبان فکر و اندیشه و تکالیف برنامه سوم و چهارم توسعه اقتصادی اجتماعی و … از بعد توسعه کمی و کیفی اعم از تنوع خدمات ثبت مالکیت صنعتی در عرصه ملی و بین المللی طي سالهاي اخير بوقوع پیوسته و بمنظور فراهم نمودن شرایط اجرا بهتر مستلزم حمایت و توجه جدی همه دستگاهها می باشد، اشاره شود.
پیشینه ثبت و حمایت از مالکیت صنعتی در ایران:
اولین قانون در زمينه حمايت از مالكيت صنعتي “قانون ثبت علامات صنعتی و تجاری مصوب 1304 و نظامنامه آن” بود، بدنبال آن “قانون ثبت علائم تجاری و اختراعات مصوب 1310 و آئین نامه اجرایی مربوط”به تصويب رسيد و بالاخره با تصويب قوانین و مقررات اخیر که با همكاري همه دستگاههاي ذيربط بالاخص مجلس محترم شوراي اسلامي و قوه قضائيه به تصويب رسيده است مقررات مربوط به مالكيت صنعتي توسعه كمي و كيفي يافته و علاوه بر پيش بيني ثبت و حمايت از مقولات جديد مالكيت صنعتي استانداردهاي بين المللي مربوط بالاخص معاهده تريپس نيز در آن رعايت گرديده است.
زیرساختهای حقوقی ایجاد شده ازنظر توسعه کمی و کیفی خدمات ثبت و حمایت از مالکیت صنعتی طی سالهای اخیر:
در بعد ملی :
1- تصویب قانـــون حمایت از نشانه های جغرافیایــــی کالا (مصوب 7/11/1383) و آئین نامه مربوط (مصوب 1384)
این قانون و آئین نامه اجرايي مربوط براي اولين بار امکان ثبت و حمایت از کالاهای واجد شرایط نشان جغرافیائی را در كشور فراهم ساخته و بدین ترتیب ظرفیت قانونی لازم بمنظور حمایت از بعضی محصولات نظیر صنایع دستی، فرش و محصولات غذایی نظیر پسته و زعفران، درقالب نشان ايجاد گردیده است. اضافه می نماید ارتقاء سطح آگاهی عمومی، اطلاع رسانی در این حوزه ازجمله برنامه های سازمان است تا تجار ما بتوانند باتوجه به تنوع نشان جغرافیایی کشورمان با ثبت این حقوق ضمن هویت بخشی به کالاهای واجد حمایت نشان نظیر فرش و صنایع دستی از آثار حمايتي ثبت اين حقوق در رونق تجارتي بازاهای داخلی و بین المللی بهره مند گردند.
2- تصویب قانون ثبت اختراعات، طرحهای صنعتی، علائم تجارتی (مصوب 1386) و آئین نامه اجرائی مربوط (مصوب سال 1387)
در این قانون و آئین نامه اجرائی مربوط علاوه بر به روز گردیدن قانون ثبت علائم تجارتی و اختراعات مصوب 1310 که باتوجه به تحولات و رشد تکنولوژی پاسخگوی نیاز های روز نبود ، برای اولین بار در کشور امکان ثبت و حمایت از طرح صنعتی را که علی القاعده از سال 1337(یعنی بعداز الحاق به کنوانسیون پاریس) موظف به وضع قانون ملی برای حمایت در این زمینه بوده ایم میسر نموده است.
این قانون علاوه بر ایجاد وظایف جدید در باب توسعه كمي و كيفي حمایت و ثبت مالکیت صنعتی، تشکیل مراجع شبه قضایی اداری بمنظور کاهش دعاوی در مراجع قضایی و… نظام ثبت اختراع کشورمان را از سیستم اعلامی به تحقیقی تغییر داده است.
در بعد بین المللی (الحاق به معاهدات و کنوانسیونهای بین المللی):
باتوجه به نیازهای روز و ضرورت الحاق کشورمان به تعدادی از کنوانسیونها و معاهدات بین المللی در زمینه مالکیت صنعتی از آنجائیکه کشورمان تا قبل از اقدامات سالهای اخیر صرفاً عضو کنوانسیون پاریس بوده و به سایر معاهدات تحت تصدی سازمان جهانی مالکیت معنوی ملحق نشده بود لذا با درنظر گرفتن مطالعات انجـــام شده و اولویت هاي الحاق به معاهدات، پیشنهاد الحاق به معاهدات و کنوانسیون های مذکور در ذیل از طریق سازمان ثبت پس از طی تشریفات مربوط به تصویب مجلس محترم شوراي اسلامي رسیده است.
1- الحاق ایران به کنوانسیون پاریس (مصوب 38/9/24)
2- الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به اصلاحات کنوانسیون پاریس (77/8/17)
3- الـــحاق به کنوانسیـــون مؤسس سازمان جهانــــی مالکیت معنوی” WIPO” (مصوب 80/7/4 )
4- الحــاق به موافقتنامه و پروتکل مادرید راجع به ثبت بین المللی علائــم تجارتی (مصوب 82/11/25)
الحاق به سیستم مادرید امکان ثبت بین المللی علائم تجارتی را برای اتباع کشورمان و متقابلاً اتبــاع کشورهای عضــو این سیستم فراهــم نموده است (اجرای بهینه سیستم ثبت بین المللی مادرید مستلزم تأمین نیازها اعم از نیروی انسانی، بودجه و … می باشد)
5- الحاق به موافقتنامه مادرید بمنظور جلوگیری از نصب نشانه های منبع غیرواقعی مبدأ (مصوب 82/11/25)
6- الحــاق به موافقتنامه لیسبون در مورد ثبت و حمــایت بین المللی از اسامی مبدأ (مصوب 83/11/23)
* الحـــاق به موافقتنامه های مادرید و لیسبون (مذکـــور در بندهای 3 و 4) ثبت و حمایت بین المللی نشان جغرافیائی کشورمان را در عرصه بین المللی و متقابلاً چنين خدماتي را برای اتباع سایر کشورهای عضو فراهم نموده است.
7- تصویب اجازه الحاق به معاهده همکاری ثبت اختراع PCT (مصوب سال 1386)
با تودیع سند این معاهده و متعاقباً اجرائی شدن آن، امکان ثبت بین المللی اختراع مخترعین ایرانی در بیش از140 کشور عضو معاهده از طریق تسلیم یک اظهارنامه بین المللی در اداره مالکیت صنعتی کشورمان و با پرداخت کمترین هزینه و پیچیدگی و نیز استفاده از تسهیلات تخـفیف هفتاد و پنج درصدی برای کشورهای در حال توسعه ازجمله ج.ا.ایران فراهم خواهد نمود باتوجه به ضرورت ايجاد زيرساختهاي لازم بمنظور اجراي اين معاهده ازجمله استخدام نيروي انساني لازم و آموزش آنها و فضاي اداري در برنامه سازمان مقرر گرديد كه الحاق به اين معاهده متعاقب فراهم گرديدن زيرساختهاي مربوط توديع گردد.
اصلاحیه طرح اصلاحی آئین نامه ثبت شرکت ها مصوب 1340
نظر به قانون اجازه الحاق دولت ایران به اتحادیه عمومی بین المللی معروف به پاریس برای حمایت مالکیت صنعتی و تجارتی و کشاورزی مصوب 10 اسفند 1337 و قانون الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به اصلاحات به عمل آمده در کنوانسیون مزبور مصوب 17 آبان 1377 ، ماده 9 قانون راجع به ثبت شرکتها مصوب خرداد 1310، مواد 23 و 45 قانون ثبت علائم و اختراعات مصوب تیر ماه 1310، مواد11، 16، 17، 582 و 585 قانون تجارت مصوب اردیبهشت ماه 1311، آئیننامه ثبت تشکیلات و موسسات غیر تجاری مصوب 1337 با اصلاحیههای بعدی ، قانون اجاره ثبت شعبه یا نمایندگی شرکتهای خارجی مصوب 1376 و آئیننامه اجرایی آن مصوب 1378 هیئت وزیران، قانون تشویق و حمایت سرمایهگذاریهای خارجی مصوب اسفند 1380 و آئیننامه اجرایی آن مصوب 1381 هیئت وزیران ، قانون حمایت از نشانههای جغرافیایی مصوب بهمن 1383 و آئیننامه موضوع ماده 16 قانون حمایت از نشانههای جغرافیایی مصوب 1384 رئیس قوه قضایئه و با توجه به ابلاعیه شماره 194000/624-29/11/85 سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور موضوع تشکیلات تفصیلی اداره کل مالکیت صنعتی مقرر میدارد:
ماده 1: اداره کل ثبت شرکتها و مالکیت صنعتی وابسته به سازمان ثبت اسناد و املاک کشور از تاریخ ابلاغ این مصوبه ، به 2 (اداره کل ثبت شرکتها و موسسات غیر تجاری) و (اداره کل مالکیت صنعتی) تبدیل میگردد.
ماده 2: اداره کل ثبت شرکتها و موسسات غیر تجاری دارای وظایف زیر خواهد بود:
الف – ثبت شرکتهای تجارتی و موسسات غیر تجارتی ایرانی حوزه تهران و تغییرات بعدی آن.
ب – ثبت دفتر تجارتی و تغییرات بعدی آن.
ج – پلمپ دفاتر تجارتی و غیر تجارتی حوزه تهران.
د – ثبت شعبه یا نمایندگی شرکتهای خارجی درایران و تغییرات بعدی آن.
ه – ثبت موسسات خارجی در ایران
و – تعیین نام شرکتهای خارجی و موسسات غیر تجارتی در شرف ثبت سراسر کشور.
ماده 3 : اداره کل مالیکت صنعتی نیز دارای وظایف زیر خواهد بود:
الف – ثبت علائم تجارتی، نشانههای جغرافیایی، اختراعات، نام تجاری، طرحها و اشکال و مدلهای صنعتی و نمونههای اشیاء مصرفی و دیگر مصادیق مالکیت صنعتی که نیازمند ثبت میباشد و ثبت تغییرات بعدی آنها.
ب – اجرای معاهدات و کنوانسونهای مرتبط با موضوعات مندرج در بند فوق که دولت جمهوری اسلامی ایران آنها را پذیرفته و به آنها ملحق شده و یا خواهد شد.
ماده4 : ادارات کل مزبور حسب مورد برای اجرای مواد 6 و 7 قانون ثبت علائم و اختراعات مصوب اول تیرماه 1310 و همچنین رسیدگی به تقاضاهای ثبت شرکتها و موسسات غیر تجاری ، عنوان شعبه مخصوص دادگاه عمومی تهران را داشته و نسبت به قبول یا رد اظهارنامههای مرتبط با موضوعات مندرج در مواد 2 و 3 این آئیننامه اتخاذ تصمیم خواهد نمود.
ماده 5: مدیران ادارات کل مزبور، میتوانند تمام یا بخشی از اختیارات خود را به معاونین و روسای ادارات تابعه تفویض نمایند.
تبصره – گواهینامه ثبت اختراع را صرفا مدیر کل مالکیت صنعتی امضاء مینماید.
ماده 6 : اداره کل مالکیت صنعتی علاوه بر انجام وظایف قانونی محوله، موظف است در موضوع حمایت مالکیت صنعتی، با در نظر گرفتن احتیاجات و مقتضیات اوضاع اقتصادی و تعهدات بین المللی کشور، پیشنهادهای لازم و قانونی مرتبط را به کمک کارگروه مشورتی تهیه و به رئیس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور ارائه نماید.
ماده 7 : کارگروه مشورتی با حضور نمایندگان اداره حقوقی قوه قضائیه و وزارتخانههای دادگستری، امور خارجه، جهاد کشاورزی، بازرگانی ، صنایع و معادن، علوم تحقیقات و فناوری، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، اتاق بازرگانی، صنایع و معادن ایران، به دعوت و ریاست مدیر کل مالکیت صنعتی در محل اداره کل مزبور تشکیل میشود.
تبصره 1 – به تشخیص کارگروه، میتوان از نمایندگان سایر وزارتخانهها ، موسسات، سازمانهای غیر دولتی (N.G.O) کارشناسان و اشخاص مطلع برای شرکت در جلسات دعوت نمود ولی اتخاذ تصمیم نهایی در هر موضوع با اعضاء ثابت کارگروه مشورتی خواهد بود.
تبصره 2 – در صورتی که بررسیهای کارشناسی و پیشنهادهای لازم و قانونی کارگروه مزبور مستلزم پرداخت حق الزحمه باشد پس از تایید معاونت امور اسناد سازمان از محل اعتبارات سازمان ثبت اسناد و املاک کشور تامین و پرداخت خواهد شد.
ماده 8 : اداره کل مالکیت صنعتی دارای نشریه رسمی مرتبی خواهد بود که ضمن اطلاع رسانی مناسب در حوزه مالکیت معنوی، مشخصات اختراعات و نمونههای اشیاء مصرفی، طرحها و اشکال و مدلهای صنعتی، علائم تجاری و خدماتی، نشانههای جغرافیایی و سایر مصادیق مالکیت صنعتی ثبت شده و اسامی دارندگان گواهینامههای مربوطه در آن منعکس خواهد شد.
ماده 9 : اداره کل ثبت شرکتها و موسسات غیر تجاری در تهران و واحدهای ثبت شرکتها در ادارات کل ثبت اسناد و املاک استانها، در ثبت شرکتنامه، قائم مقام دفاتر اسناد رسمی میباشند.
ماده 10 : وظایف اداره کل ثبت شرکتها و موسسات غیر تجاری به استثناء بندهای (د) (ه) (و) ماده 2 این آئیننامه، در کلیه واحدهای ثبتی خارج از حوزه تهران، توسط متصدی مخصوصی که از سوی سازمان ثبت اسناد و املاک کشور تعیین میشود، انجام خواهد شد.
این آئیننامه مشتمل بر 10 ماده و 3 تبصره به پیشنهاد سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، در تاریخ به تائید و تصویب رئیس قوه قضائیه رسیده است.
شرح وظایف
شرح وظایف اداره کل مالکیت صنعتی در اجرای اصلاحیه طرح اصلاحی آئین نامه ثبت شرکت ها مورخ 1340 (آئین نامه تشکیلاتی اداره مالکیت صنعتی مصوب 1386 قوه قضائیه و قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری و آئین نامه آن)
– بررسی برنامه ها و طرحهای پیش بینی شده مربوط به مالکیت صنعتی و ارائه راهکارهای لازم در چهارچوب سیاستها و خط مشی های سازمان
– هدایت و نظارت مستمر و ایجاد هماهنگی بر فعالیتهای هر یک از ادارات تابعه
– تدوین دستورالعمل های مربوط به ثبت علائم تجارتی و خدماتی، نشانه های جغرافیایی، اختراعات و نامهای تجارتی و طرحها و اشکال و ترسیمات صنعتی
– انجام مکاتبات لازم و پاسخ به استعلامات در رابطه با وظایف و مسئولیتهای محوله
– شرکت در جلسات دادگاه ها و دادسراها بنا به دعوت مقامات قضائی و پاسخ به سوالات مراجع قضایی در ارتباط با وظایف محوله (موضوع آئین نامه اجرای قانون ثبت علائم تجارتی و اختراعات)
– تائید مدارک مربوط به هریک از موارد مالکیت صنعتی جهت ارائه به مراجع ذیربط
– شرکت در جلسات منعقده در وزارتخانه ها و مؤسسات و سازمانهای دولتی در ارتباط با موضوعات مالکیت صنعتی
– تهیه پیش نویس لوایح و طرحهای قانونی و آئین نامه های اجرایی مربوط با درنظرگرفتن احتیاجات و مقتضیات و تعهدات بین المللی و عنداللزوم طرح آن در کمیته مشورتی (موضوع طرح اصلاحی آئین نامه ثبت شرکتها مصوب 1340)
– پیگیری و اقدام لازم درمورد انتشار نشریه رسمی اداره کل مالکیت صنعتی در اجرای ماده 12 کنوانسیون پاریس برای حمایت از مالکیت صنعتی مصوب 1337
– پذیرش و بررسی و اقدام لازم درخصوص اظهارنامه های ثبت علائم تجارتی و نشانه های جغرافیایی و اختراعات و نامهای تجارتی و طرحها و اشکال و ترسیمات صنعتی و ثبت هریک از موارد مذکور و صدور آگهیهای ثبت مربوطه (موضوع قانون ثبت علائم تجارتی و اختراعات و قانون حمایت از نشانه های جغرافیایی و آئین نامه های اجرائی آن)
– پذیرش و بررسی اظهارنامه های تجدید ثبت علائم تجارتی و طرحها و اشکال و ترسیمات صنعتی و ثبت آنها در دفاتر مربوطه (موضوع آئین نامه اجرائی قانون ثبت علائم تجارتی و اختراعات)
– رسیدگی و تهیه آگهی ابطال علائم تجاری و نشانه های جغرافیایی و اختراعات و طرحها و اشکال و ترسیمات صنعتی حسب احکام صادره از مراجع قضایی
– رسیدگی به اعتراضات واصله نسبت به تقاضاهای ثبت علائم تجاری و طرح های صنعتی و نشانه های جغرافیایی و طرحها و اشکال و ترسیمات صنعتی و اعتراضات قبل از ثبت اختراع و انجام تشریفات و اقدامات مقتضی درخصوص آنها (موضوع قانون ثبت علائم تجارتی و اختراعات و آئین نامه اجرایی مذکور و قانون ثبت نشانه های جغرافیایی و آئین نامه موضوع ماده 16 قانون حمایت از نشانه های جغرافیایی (کمیسیون موضوع ماده 170آئین نامه)
– بررسی و تعیین حق الثبت علائم تجارتی و طرحها و اشکال و ترسیمات صنعتی و تجدید آنها و نشانه های جغرافیایی، نامهای تجارتی و اختراعات
– پذیرش و بررسی ثبت تقاضاهای کلیه تغییرات مرتبط با علائم تجارتی و اختراعات و مجوزهای استفاده (موضوع قانون ثبت علائم و اختراعات و آئین نامه اجرایی مربوط)
– تعیین سواد مصدق و رونوشت از اسناد و اوراق مربوط به ورقه اختراع (موضوع قانون ثبت علائم تجارتی و اختراعات)
– نظارت بر اجرای صحیح قوانین و مقررات مربوط به هریک از موارد مذکور در بندهای فوق الذکر
– بررسی و اجرای صحیح قراردادهای بین المللی شامل: کنوانسیون پاریس برای حمایت از مالکیت صنعتی، موافقتنامه مادرید راجع به ثبت بین المللی علائم و پروتکل آن، موافقتنامه لیسبون در مورد اسامی مبدأ و ثبت بین المللی آنها، موافقتنامه مادرید در مورد جلوگیری از نصب نشانه های منبع غیرواقعی یا گمراه کننده بر روی کالاها کنوانسیون تاسیس سازمان جهانی مالکیت معنوی و بررسی پیشنهاد الحاق جمهوری اسلامی ایران به سایر قراردادهای بین المللی IP (مالکیت صنعتی ) با درنظر گرفتن سیاستهای سازمان ثبت اسناد و املاک کشور و استفاده از تجربیات سایر کشورها در اینخصص و همچنین حسب مورد شرکت در اجلاس ها و کنفرانس ها به نمایندگی از طرف سازمان متبوع
– انجام مطالعات و بررسیهای مستمر نسبت به دستاوردهای علمی و تجارب سایر کشورهای جهان در زمینه مالکیت صنعتی
– ارائه پیشنهادات لازم به دفتر توسعه فناوری اطلاعات و دفتر تشکیلات به منظور بررسی و تعیین نحوه بهره گیری از سیستمهای مکانیزه
– انجام سایر اموری که از طرف سازمان متبوع ارجاع می شود.